Τι το ήθος

‘Ότι μὲν τοίνυν ἡ ἠθικὴ ἀρετὴ περὶ ἡδέα καὶ λυπηρά ἐστι͵ δῆλον· ἐπεὶ δ΄ ἐστὶ τὸ ἦθος͵ ὥσπερ καὶ τὸ ὄνομα σημαίνει ὅτι ἀπὸ ἔθους ἔχει τὴν ἐπίδοσιν͵ ἐθίζεται δὲ τὸ ὑπ΄ ἀγωγῆς

μὴ ἐμφύτου τῷ πολλάκις κινεῖσθαι πώς͵ οὕτως ἤδη τὸ ἐνεργητικόν͵ ὃ ἐν τοῖς ἀψύχοις οὐχ ὁρῶμεν (οὐδὲ γὰρ ἂν μυριάκις ῥίψῃς ἄνω τὸν λίθον͵ οὐδέποτε ποιήσει τοῦτο μὴ βίᾳ)͵ διὸ ἔστω τὸ ἦθος τοῦτο ψυχῆς κατὰ ἐπιτακτικὸν λόγον τοῦ ἀλόγου μέν͵ δυναμένου δ΄ ἀκολουθεῖν τῷ λόγῳ ποιότης.

Λεκτέον δὴ κατὰ τί τῆς ψυχῆς ποιότης τὰ ἤθη. ἔστι δὲ κατά τε τὰς δυνάμεις τῶν παθημάτων͵ καθ΄ ἃς ὡς παθητικοὶ λέγονται͵ καὶ κατὰ τὰς ἕξεις͵ καθ΄ ἃς πρὸς τὰ πάθη ταῦτα λέγονται τῷ πάσχειν πως ἢ ἀπαθεῖς εἶναι.

Λέγω δὲ πάθη μὲν τὰ τοιαῦτα͵ θυμὸν φόβον αἰδῶ ἐπιθυμίαν͵ ὅλως οἷς ἕπεται ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἡ αἰσθητικὴ ἡδονὴ ἢ λύπη καθ΄ αὑτά. καὶ κατὰ μὲν ταῦτα οὐκ ἔστι ποιότης͵ ἀλλὰ πάσχει͵ κατὰ δὲ τὰς δυνάμεις ποιότης. λέγω δὲ δυνάμεις καθ΄ ἃς λέγονται κατὰ τὰ πάθη οἱ ἐνεργοῦντες͵ οἷον ὀργίλος ἀνάλγητος ἐρωτικὸς αἰσχυντηλὸς ἀναίσχυντος. ἕξεις δέ εἰσιν ὅσαι αἴτιαί εἰσι τοῦ ταῦτα ἢ κατὰ λόγον ὑπάρχειν ἢ ἐναντίως͵ οἷον ἀνδρεία σωφροσύνη δειλία ἀκολασία.

Απόδοσις:

Ότι η ηθική αρετή, λοιπόν, αφορά τα ευχάριστα και τα λυπηρά, είναι εμφανές. Κι επειδή το ήθος, όπως και το όνομα φανερώνει, από το έθος έχει την ανάπτυξη, και καθώς εθίζεται αυτό που άγεται από αγωγή μη έμφυτη με το να κινείται πολλές φορές κατά έναν τρόπο — έτσι έχει λοιπόν αυτό που δύναται να ενεργεί, αυτό που δεν βλέπουμε στα άψυχα (αφού ακόμη κι αν ρίξεις χιλιάδες φορές μια πέτρα πάνω, ουδέποτε αυτή θα ανέλθει χωρίς βία)­ — γι’ αυτό έστω το ήθος ποιότητα ψυχής κατά λόγο επιτακτικό, του άλογου μεν μέρους της ψυχής, που δύναται όμως να ακολουθεί το λογικό.

Ας πούμε τώρα ως προς τι είναι τα ήθη ποιότητα της ψυχής. Είναι ως προς τις δυνάμεις των παθημάτων κατά τις οποίες λεγόμαστε παθητικοί και ως προς τις έξεις κατά τις οποίες αυτά λέγονται για τα πάθη με το να πάσχουμε κάπως ή να είμαστε απαθείς.

Όταν λέμε πάθη εννοούμε αυτού του είδους τα πράγματα, τον θυμό, τον φόβο, την ντροπή,  την επιθυμία  και γενικώς αυτά στα οποία ακολουθεί ως επί το πλείστον το αίσθημα της ηδονής ή της λύπης απ’ αυτά τα ίδια. Και από αυτήν την άποψη δεν είναι ποιότητα (τα ήθη), αλλά πάσχει κανείς, όμως αν το ζήτημα το δούμε με γνώμονα τις δυνάμεις, είναι. Εννοώ δυνάμεις αυτές κατά τις οποίες κανείς λέγεται πως ενεργεί από πάθος, όπως ο οργίλος, ο ανάλγητος, ο ερωτικός, ο ντροπαλός, ο αναίσχυντος. Έξεις όσες αποτελούν αιτίες του να υπάρχουν αυτά (τα πάθη) κατά λόγο (εμμέτρως) ή εναντίως (αμέτρως), όπως η ανδρεία, η σωφροσύνη, η δειλία, η ακολασία.

Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Ηθικά Ευδήμεια (1220a.38 έως 1220b.20)  
Απόδοση κειμένου: Κότσαλης  Γεώργιος

http://www.aristotelianphilosophy.com

Αντισθένης Κυνικός