Η ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ

Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει επιβάλει πάνω από 200 ημέρες νηστείας μέσα σε ένα έτος. Μεταξύ αυτών είναι:

-οι 40 ημέρες νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής πριν το Πάσχα

-Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων (Από την Κυριακή των Αγίων Πάντων – την 29η Ιουνίου)

-Η Νηστεία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1-15 Αυγούστου)

-Η νηστεία 29ης Αυγούστου (1 ημέρα)

-Η νηστεία της 14ης Σεπτεμβρίου (1 ημέρα)

-Η Τεσσαρακοστή (40 ημέρες) πρίν τα Χριστούγεννα

-Η νηστεία της προτεραίας των Θεοφανείων (1 ημέρα)

-Η νηστεία Τετάρτης και Παρασκευής... 

Κατά την διάρκεια των νηστειών απαγορεύεται στους χριστιανούς να τρώνε κρέας, αυγά, τυροκομικά προϊόντα και ορισμένες φορές και λάδι.

Όμως στην εποχή των Αποστόλων και στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού δεν είχαν καθιερωθεί οι νηστείες.

Εξάλλου ο ίδιος ο Χριστός είχε κατηγορηθεί από τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους ότι δεν τηρούσε την αργία και τη νηστεία του Σαββάτου.

Οι Φαρισαίοι θεωρούν τη νηστεία μέρος του τυπικού της λατρείας τους.  Μάλιστα, ο Ιησούς παρουσιάζει σε μια παραβολή έναν Φαρισαίο να προσεύχεται: «Θεέ μου, σε ευχαριστώ που δεν είμαι όπως όλοι οι άλλοι . . . Νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα». (Λουκάς 18:11, 12)

Ο Ιησούς όμως είχε μια διαφορετική αντίληψη για την τήρηση της νηστείας.

Όπως αναφέρεται στα ευαγγέλια, καθώς πλησίαζε το Πάσχα, μερικοί μαθητές του Ιωάννη έρχονται στον Ιησού και ρωτούν: «Γιατί εμείς και οι Φαρισαίοι νηστεύουμε, ενώ οι δικοί σου μαθητές δεν νηστεύουν;» (Ματθαίος 9:14)

Ο Ιησούς απαντάει με ένα παράδειγμα: «Μήπως οι φίλοι του γαμπρού έχουν λόγο να πενθούν όσον καιρό ο γαμπρός είναι μαζί τους; Αλλά θα έρθουν ημέρες κατά τις οποίες θα πάρουν από κοντά τους τον γαμπρό, και τότε θα νηστέψουν».​—Ματθαίος 9:15.

Εδώ μπορεί να ισχυρισθούν κάποιοι ότι η σταύρωση και ο θάνατος του Ιησού, στέρησε την παρουσία του από τους μαθητές κι έτσι θα έπρεπε να αρχίσουν την νηστεία. Η ανάσταση όμως, επαναφέρει τον Ιησού δίπλα στους μαθητές του και στους οπαδούς του και γενικά σε όλη την ανθρωπότητα εις το διηνεκές, οπότε δεν απαιτείται νηστεία.

Και στο κατά Λουκά 10.8 επίσης αναφέρεται: “Όποτε επισκέπτεστε μια πόλη και σας φιλοξενούν, να φάτε ότι σας προσφέρουν,” πράγμα που δείχνει ότι ο Χριστός δεν ήταν υπέρ της σχολαστικότητας σχετικά με το φαγητό.

Παρόλα αυτά, δεν είναι κακό να νηστεύει κάποιος. Αντίθετα μάλιστα, μία λογική δίαιτα και νηστεία από φαγητό, κάνει καλό στην υγεία του ανθρώπου. Όμως νηστεία είναι μόνο η αποχή από το φαγητό; Ας δούμε τι λέει ο Ιησούς:

Ματθ. 15,11 οὐ τὸ εἰσερχόμενον εἰς τὸ στόμα κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸ ἐκπορευόμενον ἐκ τοῦ στόματος τοῦτο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον. 
Δηλαδή:  Δεν μολύνει τον άνθρωπο αυτό που εισέρχεται στο στόμα, αλλά εκείνο που βγαίνει από το στόμα, αυτό τον μολύνει”. 

Ματθ. 15,17 οὔπω νοεῖτε ὅτι πᾶν τὸ εἰσπορευόμενον εἰς τὸ στόμα εἰς τὴν κοιλίαν χωρεῖ καὶ εἰς ἀφεδρῶνα ἐκβάλλεται; 
Δηλαδή: Ακόμη δεν καταλαβαίνετε ότι εκείνο που εισέρχεται στο στόμα, προχωρεί στην κοιλιά και απορρίπτεται στο αφοδευτήριον; 

Ματθ. 15,18 τὰ δὲ ἐκπορευόμενα ἐκ τοῦ στόματος ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχεται, κἀκεῖνα κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον. 
Δηλαδή: Εκείνα όμως που βγαίνουν από το στόμα, εξέρχονται από την καρδιά, και αυτά είναι που μολύνουν τον άνθρωπο. 

Ματθ. 15,19 ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι. 
Δηλαδή: Διότι από την καρδιά βγαίνουν οι πονηρές σκέψεις και επιθυμίες, φόνοι, μοιχείες, πορνείες, κλοπές , ψέματα , βλασφημίες. 

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι οι νηστείες από φαγητό είναι κάτι που δεν το επέβαλε ο Ιησούς. Αντίθετα, μας είπε να νηστέψουμε από όλα τα κακά που μολύνουν τον άνθρωπο. Πως λοιπόν φτάσαμε σήμερα να έχουμε πάνω από 200 μέρες νηστείας από φαγητό;

Το θέμα λοιπόν της νηστείας δεν θρησκευτικό, αλλά κοινωνικοπολιτικό. Έχει ουσιαστικά να κάνει με την επιβολή της εκκλησίας στις μάζες των πιστών.

Όπως μας γράφει και ο Κορδάτος: Στην πρωτοχριστιανική περίοδο, όσο οι χριστιανοί αποτελούσαν μικρές κοινότητες (Εκκλησίες) μπορούσαν να συντηρούνται με τα κοινά δείπνα και συσσίτια (Αγάπες). Στην περίοδο αυτή της κοινοβιακής ζωής οι νηστείες ήταν άγνωστες.

 Αργότερα, από τον β’ αιώνα και δώθε τα πράγματα άλλαξαν. Οι χριστιανοί πλήθυναν και οι κοινότητές τους (Εκκλησίες) αντίκριζαν σοβαρά προβλήματα διατροφής. Σαν πρώτο μέτρο για να λύσουν το πρόβλημα αυτό ήταν ο διορισμός ενός επόπτου (=επίσκοπος) που φρόντιζε για τη συλλογή εράνων και τη διατροφή των πιστών. Μα και πάλι το πρόβλημα αυτό δεν λύθηκε, γιατί οι χριστιανοί πλήθυναν, οι διωγμοί άρχισαν και τα τρόφιμα και οι πόροι ήταν λίγα.

Εξάλλου τα κοινόβια σιγά σιγά διαλύθηκαν και παράλληλα και τα κοινά συσσίτια (Αγάπες). Κι ακόμα με την προσχώρηση και πλουσίων στο χριστιανισμό, στις Εκκλησίες υπήρχαν τώρα πλούσιοι και φτωχοί, χορτάτοι και νηστικοί.

Ήταν φυσικό λοιπόν να δημιουργηθούν πολλά και μεγάλα παράπονα, όπως μας πληροφορούν τα γραπτά των Πατέρων της Εκκλησίας εκείνου του καιρού.

Από την αιτία αυτή οι πρεσβύτεροι και οι επίσκοποι από τη μια μεριά για να εξοικονομήσουν τρόφιμα και από την άλλη για να σταματήσουν τις διενέξεις και τις αντιθέσεις ανάμεσα φτωχών και πλουσίων μέσα στις Εκκλησίες, θέσπισαν τις διάφορες νηστείες, δηλαδή την αποχή από τα φαγητά, που έτρωγαν οι εύποροι ειδωλολάτρες. Το μέτρο αυτό απόβλεπε σε δύο σκοπούς. Πρώτον αναγκάζονταν οι πλούσιοι χριστιανοί ορισμένες ημέρες να μην τρώνε κρέας, αυγά, λάδι, γάλα, ψάρια. Έτσι  εξομοιώνονταν με τους φτωχούς χριστιανούς. Δεύτερον – κι αυτό ήταν το πιο σπουδαίο – εξοικονομούτανε πολλά τρόφιμα που οι πλούσιοι τα προσφέρανε στις Εκκλησίες και μ’ αυτά τρέφονταν τα μη νηστίσιμες ημέρες οι φτωχοί Χριστιανοί.

Όταν όμως στις αρχές του 4ουυ αιώνα ο Χριστιανισμός από παράνομη οργάνωση αναγνωρίστηκε σα νόμιμη και η Χριστιανική Εκκλησία έγινε ο κυριότερος συνεργάτης και στυλοβάτης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας συντρέχανε και άλλοι λόγοι να θεσπισθούν και επιβληθούν εξόν από ημερήσιες νηστείες και πολυήμερες. Στην περίοδο αυτή που η Εκκλησία ήταν παντοδύναμη, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία περνούσε μια χρονίζουσα οικονομική κρίση. Η φτώχεια ήταν απλωμένη παντού. Μόνο μέσα στην πρωτεύουσα τον 4^οαιώνα ο μισός πληθυσμός ήταν άστεγοι και πειναλέοι. Η γεωργία σε πολλές περιοχές βρίσκονταν σε μαρασμό. Η κτηνοτροφία πάλι από διάφορες αιτίες (επιδημίες, πολέμους, θεομηνίες, ληστείες κλπ.) δεν αναπτύσσεται, εξάλλου και οι ανταλλαγές δυσκολεύονταν πολύ γιατί δεν υπήρχαν μεταφορικά μέσα, η αισχροκέρδεια είχε αποχαλινωθεί και η ακρίβεια και η εκμετάλλευση απαθλίωναν μεγάλα στρώματα του πληθυσμού.

Με δυο λόγια το Βυζάντιο αντίκριζε άλυτα δημοσιονομικά και παραγωγικά προβλήματα. Μερικοί αυτοκράτορες έβγαλαν διατάγματα με τα οποία ήθελαν να λύσουν τα προβλήματα αυτά αλλά παρ’ όλες τις καταπιέσεις των οργάνων της εξουσίας, οι διαταγές τους δεν εφαρμόζονταν, ή πιο σωστά παρερμηνεύονταν και έτσι πλούτιζαν οι μαυραγορίτες.

Η κρίση όμως της αγροτικής οικονομίας, της κτηνοτροφίας και πτηνοτροφίας ενώ απαθλίωνε μεγάλα στρώματα του πληθυσμού, δημιουργούσε και για την άρχουσα τάξη κρίση εξαιτίας της ακρίβειας του κρέατος, του λαδιού, του κρασιού, του γάλατος, του τυριού και των πουλερικών. Μια που ήταν μεγάλη ζήτηση των ειδών αυτών και μικρή η προσφορά τους οι τιμές ανέβαιναν.

Γι’ αυτό η άρχουσα τάξη αναγκάστηκε να ζητήσει την υποστήριξη και συνεργασία της Εκκλησίας για να δημιουργήσει μεγάλη προσφορά κρεάτων, αυγών, γάλατος, τυριών και πουλερικών .

Ύστερα από πολλές συσκέψεις και από υποδείξεις οικονομολόγων και δημοσιολόγων εκείνου του καιρού αποφασίστηκε να παρθούν αποφάσεις από Οικουμενικές Συνόδους που να επιβάλουν πολυήμερες νηστείες (σαρακοστές). Οι αποφάσεις χαρακτηρίστηκαν σαν διδασκαλία των πρώτων Αποστόλων και έτσι έχουν ακατάλυτο κύρος.

Μια λοιπόν που η Εκκλησία ασκούσε μεγάλη ηθική επιβολή εκείνο τον καιρό και οι αποφάσεις των συνόδων θεωρούνταν θεόπνευστες, οι νηστείες επιβλήθηκαν χωρίς σχεδόν σοβαρή αντίδραση και τηρούνταν από τα λαϊκά στρώματα.

Δε θέλει ρώτημα πώς όταν 200 μέρες το χρόνο η μεγάλη πλειοψηφία των χριστιανών δεν έτρωγε κρέας, αυγά, τυριά, γάλα, λάδι δημιουργήθηκε μεγάλη προσφορά των ειδών αυτών και οι τιμές έπεσαν.

Αυτά μας γράφει ο Κορδάτος. Όμως υπάρχει και άλλος λόγος που επιβλήθηκαν οι νηστείες. Ειδικότερα, η αυστηρή και συστηματική νηστεία, εξασθενεί τον άνθρωπο όχι μόνο σωματικά, αλλά και νοητικά. Αυτό φυσικά ευνοεί την εκκλησία, που με αυτό τον τρόπο διαχειρίζεται καλύτερα τους πιστούς. Αυτό σε συνδυασμό με την συνεχή πλύση εγκεφάλου περί απολαβής αγαθών στους ουρανούς, καθιστούν τους πιστούς πλέον σε άβουλο ποίμνιο. Αλλά για τα αγαθά και τα πλούτη της γης και του ουρανού και το πώς τα κατανέμει και τα αντιλαμβάνεται η εκκλησία, θα ασχοληθούμε σε άλλη ανάρτηση.

Μάνος Μάγγας